Gruźlica kostnostawowa oraz zmiany jakie jej towarzyszą

Ustrój, który już walczył z prątkami przy pierwszym zakażeniu, zachowuje się wobec nowego zakażenia inaczej niż poprzednio. Wskutek nabytej alergii chory jest teraz nadmiernie wrażliwy na prątki gruźlicy i ich jady i oddziaływa rozleglejszym i żywszym czynem zapalnowysiękowym niż  w gruźlicy pierwszorzędnej. Zmianie tej towarzyszy niedodma tkanki płucnej, otaczającej ognisko gruźlicze. Zapalenie okołoogniskowe (inflammatio perifocalis), zwane także obocznym (inflammatio collateraIis), ma dużą skłonność do serowacenia i rozmiękania, może wszakże cofać się wskutek szybko wzrastajacego uodpornienia i wsysając się nie, pozostawić żadnego śladu. albo też zwłóknieć i stwardnieć pozostawiając pole stwardnienia Redeleera. W razie serowacenia ognisko może stawać się źródłem dalszego. szerzenia się sprawy drogą przerzutów. Odczyny tuberkulinowe skórne i ogniskowe są w tym okresie żywe, a ogólne słabe. Prócz wybitnych odczynów zapalnowysiękowych, zależnych od nadwrażliwości ustroju, cechującej alergię tego okresu tzw. alergię wtórną, dla gruźlicy wtórnej ze stanowiska klinicznego są znamienne przerzuty drogą krwi  bądź to w całym ustroju, bądź też tylko w płucach albo w jakimkolwiek innym narządzie lub tkance. W ten sposób w razie bardzo. obfitych wysiewów i niedostatecznej odporności ustroju dochodzi do zatrzymania krążących w krwi prątków w licznych narządach. W następstwie tego powstaje ostra gruźlica prosówkowa uogólniona lub ograniczona tylko płuc   i opłucnej. Usadowienie się prątków w kościach i stawach może wywołać gruźlicę kostnostawową. W ten sam sposób może powstać gruźlica narządu wzroku, krtani, jelit, nerek, gruźlicze zapalenie opon mózgowych, błon surowiczych, zołzy w postaci obrzmienia węzłów szyjnych, pachowych, pachwinowych , gruźlicze zmiany w skórze, różne postaci gruźlicy krwiopochodnej płuc itd. Jest to okres uogólnienia gruźlicy. Sprawa w tym okresie toczy się przeważnie poza obrębem płuc, płuca bowiem w przeciwieństwie do reszty ustroju zachowują jeszcze dostateczną odporność, nabytą dzięki wysiewom,  które w pierwszym okresie dotyczą przede wszystkim płuc. [hasła pokrewne:  zachowanie kotki po sterylizacji, usg jamy brzusznej opole, kapturek antykoncepcyjny ]